Aby projektować nowe czy przeprojektowywać istniejące już opakowania tak aby były one zgodne z zasadami Gospodarki o Obiegu Zamkniętym, uwzględnić musimy już dzisiaj, rozpoczynając ten proces to, jak będą one utylizowane, gdy po wykorzystaniu jako opakowanie staną się odpadem. Mówiąc inaczej, już na początku, zanim je wyprodukujemy musimy wiedzieć, do którego kubła ze śmieciami będzie można je wyrzucić tak, aby nadawały się do recyklingu lub kompostowania.
Jednymi z bardziej złożonych struktur materiałów stosowanych powszechnie w opakowalnictwie są laminaty. Wykonane są one poprzez połączenie ze sobą dwóch lub więcej warstw różnych materiałów, w których zadruk z reguły znajduje się po wewnętrznej (rewersowej) stronie folii wierzchniej i w ten sposób umieszczony jest wewnątrz laminatu. „Schowanie” do wnętrza laminatu farb powoduje, że podczas zgrzewania materiału opakowaniowego gorące szczęki maszyny pakującej mają kontakt z czystą powierzchnią folii i nie przyklejają się do nich mikrocząsteczki farb czy lakierów. Taki sposób zadruku zabezpiecza też niezadrukowaną powierzchnię folii, gdy jest ona jeszcze nawinięta na rolce, przed kontaktem z farbami czy lakierami. Powierzchnia ta ma „później” bezpośredni kontakt z pakowanym produktem. Bardzo ważną cechą laminatów jest też fakt, że w jednym materiale sumują się właściwości poszczególnych ich warstw – właściwości barierowe, mechaniczne, wizualne, siły zgrzewu.
W pewnym uogólnieniu można przyjąć, że najczęściej spotykane na rynku laminaty z folii z tworzyw sztucznych mają po zewnętrznej stronie folie BOPP lub PET dające stabilność całego opakowania, barierowość na wilgoć lub tlen, dobry wygląd. Po wewnętrznej stronie natomiast folie PE lub CAST PP dające dobrą siłę zgrzewu, szczelność całego opakowania, barierowość na wilgoć lub tlen i odporność opakowania na rozdarcia. Dla osiągnięcia barierowości na promienie UV (światło) można na wewnętrzną warstwę użyć folię metalizowaną (stroną Al do wewnątrz laminatu) lub zastosować dodatkowo jeszcze jedną warstwę, warstwę środkową złożoną z folii aluminiowej.
Podobne zasady obowiązują przy wykonywaniu laminatów z folii kompostowalnych (biolaminatów).
Muesli w torebce doy-pack wykonanej z kompostowalnego laminatu
Na zewnętrzną warstwę takiego laminatu można zastosować przezroczystą kompostowalną folię celulozową NatureFlex. Zapewnia ona stabilność całego opakowania, dobrą barierowość (zwłaszcza na przenikanie tlenu / gazów / zapachów), a poprzez rewersowy zadruk bardzo dobry efekt wizualny końcowego materiału. Folie te mogą być z połyskiem lub matowe.
Na wewnętrzną warstwę laminatu kompostowalnego jest już do wykorzystania kilka folii. Dobór jednej z nich zależny jest od wymaganych właściwości jakie stawiane są przed materiałem końcowym. Zastosować tutaj możemy folie:
- NatureFlex – folię celulozową o parametrach innych niż folia zastosowana na warstwę zewnętrzną, dającą lepszą siłę zgrzewu i zgrzewającą się przy niższej temperaturze (przezroczystą, białą lub metalizowaną)
- Tipa
- PBS
- Biome
- PLA – wyprodukowaną z surowców pochodzących z kukurydzy (potocznie nazywaną polilaktydem), znaną też pod markami Nativia, Earthfirst lub po
prostu PLA
- BIO-PBS
- PBSA, znaną też jako BIO-L
- MaterBi – folię ze skrobi ziemniaczanej
- Ecovio
- Ecoflex.
Chipsy zapakowane w kompostowalny laminat
Folie te, podobnie jak w laminatach z tworzyw sztucznych PE i CAST PP, zapewniają odporność na rozdarcie całego opakowania (zwłaszcza przy opakowaniach większych wagowo). Dają też dobrą siłę zgrzewu zapewniającą wysoką jego szczelność. Umożliwiają zastosowanie takich gotowych wielowarstwowych materiałów nie tylko na pionowych czy poziomych maszynach pakujących czy owijających, w tym również z wykorzystaniem technologii MAP czy pakowania próżniowego, ale również do wyprodukowania różnego rodzaju gotowych woreczków, w tym również typu doy-pack z wgrzaną struną umożliwiającą ułatwione wielokrotne otwieranie i zamykanie opakowań. Z kompostowalnych laminatów wykonane mogą też być wieczka przygrzewane do pojemników termoformowanych lub wtryskiwanych z kompostowalnych granulatów.
Plasterki bekonu w kompostowalnym laminacie
Wszystkie wymienione wyżej folie opakowaniowe są kompostowalne. Oznacza to, że w ciągu kilku tygodni od momentu, gdy znajdą się w otoczeniu innych odpadów i zaczną oddziaływać na nie bakterie gnilne ulegną całkowitej biodegradacji, dając „neutralny” dla środowiska kompost. I właśnie ta cecha, możliwości tworzenia „zdrowego” kompostu różni je od materiałów, które są „tylko” biodegradowalne, gdzie w materiale powstałym w wyniku ich rozłożenia się można znaleźć pozostałości różnych substancji chemicznych („przyjaznego” kompostu nie tworzą). Biolaminaty produkowane są całkowicie lub w znacznym stopniu z surowców pochodzących ze źródeł odnawialnych. Dają się drukować różnymi technikami. Aby cały zadrukowany laminat mógł być uznany za kompostowalny do jego wykonania zastosować należy również dostępne już na rynku zalecane do tego zastosowania specjalne farby i kleje (najczęściej wodne). Niektóre z nich posiadają certyfikaty kompostowalności. Do produkcji opakowań typu doy-pack należy użyć dostępną też kompostowalną strunę.
Kawa ziarnista zapakowana w kompostowalny laminat
Przy pozbywaniu się wyrobów wykonanych z takich laminatów zwrócić musimy uwagę na to, jaki posiadają certyfikat kompostowalności. Jeżeli jest to certyfikat potwierdzający możliwość kompostowania w kompostownikach przydomowych (najczęściej TUV, OK compost HOME, wcześniej Vincotte), można wyrzucić go do takiego kompostownika lub do kubła brązowego, jeżeli własnego przydomowego kompostownika nie mamy. Jeżeli jest to certyfikat kompostowalności w warunkach przemysłowych (najczęściej Din Certco lub TUV, OK compost INDUSTRIAL) taki materiał wyrzucić można do brązowego kubła przeznaczonego na bioodpady (nie należy wyrzucać do kompostownika przydomowego). Oczywiście do laminowania i zadruku zastosowane winny być ekologiczne (najlepiej wodne) kleje i farby.
Odpowiadając na postawione w tytule pytanie z całą stanowczością stwierdzić możemy, że wszystkie wymienione wyżej folie opakowaniowe, farby i kleje mogące być zastosowane do produkcji biolaminatów dostępne są już na rynku w przemysłowych ilościach i zaczęły się pojawiać w praktycznych zastosowaniach. Wiedza o nich nie jest jeszcze powszechna i stąd często się ich boimy. Ta obawa przed nieznanym powoduje, że decyzje o podjęciu prób ich zastosowania odkładamy na jutro. Ale mająca już właśnie miejsce na rynku i przyspieszająca swoje tempo praktyczna realizacja zasad Gospodarki o Obiegu Zamkniętym („circular economy”) wymusi szerokie ich pojawienie się. Biotworzywa staną się szybciej niż myślimy nową generacją tworzyw sztucznych.
Andrzej Kornacki